İlişkiler: Sağlıklı, Sağlıksız, Sağlıklı, SAĞLIKSIZ…

Aşk hakkında söylenmiş milyonlarca şey bulabilir insan ve hiçbiri doğru veya yanlış, güzel veya çirkin, tam veya eksik değildir. Aşkı güzel yapan da bu herkesin kendiliğince yaşaması, genel geçer olmamasıdır belki. İşte bu yüzden aşkın sınırlarını çizmek, onu tanımlamak zordur: Sizin yaşadığınız mı aşktır yoksa diğerlerininki mi? İki kişilik midir aşk, tek kişilik mi? Tutkulu mu, sakin mi? Kimilerine göre ise önemli olan yaşadığının aşk olup olmaması değildir. Onlar için o anda yaşıyor olduğu “şey”dir aşk.

İlişkilerde Şiddet Yaygın

Peki, böylesine aradığımız, bulduğumuzda deliye döndüğümüz, yitirdiğimizde acılar çektiğimiz “şey” nasıl oluyor da bazı ilişkilerde, bazı zamanlarda, bazı kişiler tarafından şiddetle birlikte anılıyor? Bu konuda yakın zamanda Yrd. Doç. Dr. Zeynep Hatipoğlu Sümer ile yürüttüğümüz bir çalışmada, Ankara’daki devlet üniversitelerinde eğitim gören ve hâlihazırda bir flört ilişkisi olan öğrencilerin yaşadıkları ilişkide ne sıklıkta şiddet içeren davranışlar gösterdiklerini ve ne ölçüde bu davranışlara maruz kaldıklarını inceledik. Araştırmaya katılan kadınların %83’ü ve erkeklerin %75’i, yaşadıkları ilişkide en az bir kere şiddete maruz kaldıklarını belirttiler. Yaşadıkları ilişkide en az bir kere şiddet uyguladığını söyleyen kadınların, katılımcıların %88’ini; erkeklerin ise %78’ini oluşturduğunu gözledik.

Sonuçlar beklenin üzerinde ve oldukça da şaşırtıcı. Peki, ilişkilerimizde şiddetle bu denli iç içeyken nasıl oluyor da bunun farkına varamıyor, farkına vardığımızda kabullenemiyor, kabullendiğimizde harekete geçemiyoruz? Harekete geçmenin öncelikli koşullarından birinin “farkındalık” olduğu bilimsel bir gerçektir. Farkındalık –farkında olmak- ise bilmeyi gerektirir. Diğer bir deyişle neyi nasıl yaşadığımıza, neyin sağlıklı ve sağlıksız olduğuna dair bir bilgimiz yoksa, farkında olamayız; farkında değilsek, değişmeyi, değiştirmeyi düşünmeyiz.

Sağlıksız İlişki/Sağlıksız Davranışlar

İlişkileri tanımlamak, ilişkilerin sınırlarını çizmek zor; fakat yaşanılan ilişkinin sağlıklı olup olmadığını anlamak görece daha kolaydır. İlişkideki bazı işaretler sağlıksız bir ilişki hakkında az çok ipucu verir nitelikte. Bu konuda çalışan uzmanlar farklı işaretler ve ipuçları vermekle birlikte, hepsinin üzerinde uzlaşmış olduğu birtakım işaretlerden söz edebiliriz.

Uzmanların ortak özellikler dışında üzerinde uzlaştıkları bir diğer konu ise sağlıksız ilişkiyi tanımlamanın, sağlıklıyı tanımlamaktan daha kolay olduğu yönünde. Bu nedenle gelin bir ilişkinin sağlıksızlığını gösteren işaretlere göz atalım. Uzmanlara göre birlikte olunan kişi (ya da siz) aşağıdaki davranışlardan bir kısmını ve/veya birçoğunu sıklıkla sergiliyorsa, bunlar sağlıksız bir ilişkide olunduğuna dair işaretlerdir. Bu davranışlar farklı başlıklar altında değerlendirilebilir. Kişi her davranışı gösterecek diye bir koşul yoktur. Bazı davranışları sergilemesi ise normaldir. Önemli olan davranışların derecesi ve sıklığıdır.

• Önyargılı olmak, peşin hükümlü olmak
• Manipüle etmek, kendi çıkarları için kullanmak
• Katı cinsiyet rollerine sahip olmak, kadın ve erkek rolleri konusunda esnek olmamak
• Terk etme, ayrılma gibi durumlarda intihar etmek ile tehdit etmek, ayrılmak isteyen kişiyi bu yolla durdurmaya çalışmak
• Ailesi veya ebeveyni ile zayıf ilişkileri olmak, eşin/partnerin bu boşluğu doldurduğunu iddia etmek
• Çabuk sinirlenmek, (size/ona göre) nedensiz yere sinirlenmek, olaylara tepkileri ile korkutmak
• Düşük tahammül eşiğine sahip olmak, hoşgörüsüz olmak
• Sık sık yalan söylemek
• Kendi sorunlarından/davranışlarından dolayı partnerini veya başkalarını suçlamak,  sorumluluk almamak
• İlişkide bir sorun olduğunu ve/veya sorunu olduğunu kabul etmemek, sorunların partnerden kaynakladığını savunmak
• Tüm enerjisini ve zamanını ilişki için harcamak, yaşamındaki tek önemli şey ilişkisiymiş gibi davranmak
• İlişkiye hemen dahil olmak, kısa süreli bir ilişkide uzun vadeli planlar yapmak
• Çok fazla ilgi ve zaman talep etmek
• Kıskanmak, aşırı derecede sahiplenmek, çok sık arayarak ve/veya mesaj göndererek partnerin nerede ve kiminle olduğunu öğrenmek istemek
• Fazla denetleyici olmak, neyin giyilip neyin giyilemeyeceğine, kiminle konuşup kiminle konuşulamayacağınıza, nereye gidip nereye gidilemeyeceğine partnerin yerine karar vermek
• Çok baskıcı davranmak, nefes aldırmamak, istekleri ile boğmak
• Birlikte olunan kişiyi, davranışlarını, yaşam tarzını, arkadaşlarını eleştirmek ve saygısız davranmak
• Giderek birlikte olunan kişiyi arkadaşlarından, ailesinden soyutlamak, hayatınızdaki tek kişinin o olduğuna inandırmak
• Birlikte olunan kişinin (sizin isteğiniz dışında, onun isteği doğrultusunda) değişmesini istemek
• Birlikte olunan kişinin duygularını önemsememek, hiçe saymak
• Birlikte olunan kişinin, bedeninde değiştiremeyeceği şeyleri eleştirmek (burnunun şekli gibi)
• Tartışma sırasında bir şeyleri ve/veya birlikte olunan kişinin sevdiği, değer verdiği şeyleri kırmak veya fırlatmak
• Birlikte olunan kişiye bağırmak,
• Toplum içinde onu/sizi küçük düşüreceğini bildiği davranışları yapmakla tehdit etmek (bağırmak gibi örneğin)
• Toplum içinde onu/sizi utandırmak
• Endişe/korku duymayı, acı çekmeyi aşk ve cinsel heyecan duymak ile karıştırmak
• Bedeni üzerinde söz sahibi olmak
• Kaba bir şekilde cinsel ilişkide bulunmak
• Korunmasız cinsel ilişkide bulunmak, doğum kontrol ve cinsel hastalıklar konusunda duyarsız olmak
• Cinsel ilişkiyi esirgemek ve/veya çıkarları için bir araç olarak kullanmak

 

Yukarıdaki maddeler hemen her ilişkide yaşanabilir, bunların bir kısmını zaman zaman yaşamak o ilişkinin sağlıksızlığına işaret etmez. Ancak sağlıksız davranışlar arttığında ve sıklaştığında, ilişkinin temellerini oluşturan güven, saygı, mutluluk gibi değerler, güvensizliğe, saygısızlığa ve mutsuzluğa dönüştüğünde, aile, arkadaş gibi yakın kişilerden ilişkiye dair olumsuz değerlendirmeler duymaya başlandığında, şiddet içeren bir ilişkiyi sürdürmek dışında başka seçenekler de olduğu unutmamak gerek.
Peki, sağlıksız ilişki buysa sağlıklı ilişki ne?